Logopedyczne ABC

Każdy rodzic chciałby, aby jego dziecko pięknie mówiło. To Państwo, jako pierwsi mają szansę dostrzec nieprawidłowości w mowie swoich dzieci. Nie każdy jednak wie, co powinno niepokoić, stąd kilka ważnych wskazówek, na co należy zwrócić uwagę. Czasem uświadomienie sobie najprostszych rzeczy może być najważniejsze.

Etapy rozwoju dziecka:

Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy:

· podczas karmienia dziecka piersią czy butelką dziecko wykonuje ruchy, które w naturalny sposób usprawniają język, wargi, podniebienie i żuchwę. Uczy się także prawidłowo oddychać, czyli oddychać przez nos
· picie z kubka, jedzenie łyżeczką oraz samodzielne żucie i gryzienie pokarmów dalej usprawniają narządy artykulacyjne. Oprócz tego przyczyniają się do wykształcenia prawidłowego zgryzu i nawyku połykania. Zatem jest to niezmiernie ważne, aby dziecko jadło stałe, twarde pokarmy, a nie tylko rozdrobnione czy zmiksowane jedzenie. Podczas jedzenia twardych pokarmów dziecko uczy się prawidłowo odgryzać, żuć formować kęs i przełykać.
· ważne jest także wczesne zrezygnowanie z butelek i smoczków oraz jakiejkolwiek formy ssania do 2r.ż; dodatkowo zbyt długie ssanie smoczka opóźnia naukę pionizacji języka, natomiast długie ssanie kciuka także powoduje brak pionizacji języka oraz może wypychać zęby.

Wiek przedszkolny:

·tor oddechowy- aby móc wypowiedzieć słowo dziecko musi najpierw zaczerpnąć powietrza. Prawidłowy tor oddechowy jest zatem niezwykle ważny dla właściwej nauki mowy. Częste oczyszczanie nosa z wydzieliny ( czyli po prostu umiejętne siąkanie ) ułatwi dziecku, tak ważne przy mówieniu, oddychanie przez nos, a nie przez usta. Przedłużające się stany kataralne i infekcje powodujące oddychanie przez usta mogą być przyczyną nieprawidłowej realizacji pewnych głosek oraz utrwalania się nieprawidłowego nawyku oddychania przez usta. Dziecko oddychając przez nos ogrzewa zimne powietrze, oczyszcza je w jamie nosowej, natomiast oddychając przez usta – zimne powietrze wraz z różnymi drobnoustrojami dostaje się do jamy gardłowej bezpośrednio, co może powodować różne infekcje. Jeśli infekcje z katarem pojawiają się często, warto znaleźć ich przyczynę konsultując się z lekarzem laryngologiem lub alergologiem.

·słuch- dobre słyszenie jest bardzo ważne dla poprawnej nauki mowy. Jakiekolwiek wątpliwości czy dziecko słyszy poprawnie należy natychmiast skonsultować z lekarzem. Problemy ze słuchem mogą być przyczyną zaburzeń słuchu fonemowego – słuch fonemowy to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy. Każde dziecko ma obowiązkowe badanie słuchu tuż po narodzinach, jednak pamiętajmy, że późniejsze choroby np. powtarzające się zapalenia uszu czy anginy mogą uszkadzać słuch. Także przerost trzeciego migdałka może być przyczyną niedosłuchu. Uważajmy także podczas czyszczenia uszu, aby nie uszkodzić wrażliwego ucha wewnętrznego, a także nie wychodźmy z dzieckiem na zewnątrz, gdy ma ono jeszcze wodę w uszach zaraz po kąpieli. Wrażliwość słuchową należy rozwijać poprzez śpiewanie piosenek, słuchanie spokojnej muzyki i zabawy z dźwiękami. Uczmy dzieci, że hałas nie sprzyja dobrej komunikacji. Zwracajmy też uwagę na za głośno ustawiony telewizor, czy odtwarzacz CD. Sami także nie mówmy za głośno – nasz słuch lubi ciszę.

·sprawne narządy artykulacyjne- aby prawidłowo wymawiać wszystkie głoski należy mieć sprawne wszystkie artykulatory. Zgryz powinien być prawidłowy – jeżeli ortodonta stwierdzi nieprawidłowości należy najpierw skorygować wady zgryzu, aby potem ćwiczyć poprawność wymawianych głosek. Podczas wypadania zębów mlecznych dzieci często zaczynają seplenić z powodu ubytków w dolnym uzębieniu, jest to tzw. seplenienie fizjologiczne i powinno samoistnie zniknąć po wyrośnięciu stałych zębów. Często u dzieci występuje zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, które utrudnia pionizację języka, a tym samym głoski „sz, ż, cz, dż”


·tempo mówienia- nie należy do dzieci mówić za szybko. Zły nawyk szybkiej, niechlujnej wymowy w skrajnych przypadkach może prowadzić do wad wymowy. Ok. 3, 4 roku życia u dzieci występuje tzw. jąkanie fizjologiczne, kiedy dziecko chce dużo powiedzieć, a jego narządy artykulacyjne nie nadążają za jego tokiem myśli. Nie należy wtedy dziecka krytykować i strofować, ponieważ jąkanie to może się utrwalić.

·przykład rodziców- rodzice powinni być przykładem poprawnej wymowy dla dziecka, powinni zwracać się do dziecka bez zbędnych spieszczeń, nie powinni wyręczać dziecka i mówić za niego – wtedy dziecko nie ma motywacji do słownego porozumiewania się. Wzbogacania słownictwa oraz doskonalenia umiejętności budowania zdań dziecko uczy się podczas rozmowy, słuchania bajek, wierszyków czy wyliczanek. Rozmowa jest najważniejsza, bowiem buduje więź emocjonalną między rodzicami a dzieckiem i rozwija kontakt. Starajmy się zatem mieć czas na rozmowę z dziećmi. Mowa każdego dziecka rozwija się w swoim tempie i dobrze jest, gdy dorośli to rozumieją, dając dziecku czas na jej doskonalenie. Dlatego nie należy, nawet w dobrej wierze wymagać od dziecka wypowiadania tych głosek, które są dla niego za trudne, pouczać i za wszelką cenę forsować poprawność artykulacji.

·lateralizacja- czyli dominacja danej strony. Sprawa jest prosta, jeżeli dziecko ma dominującą jedną stronę ciała np. prawe oko i prawą rękę. Jeżeli natomiast lateralizacja jest skrzyżowana – czyli „wiodąca” jest np. lewa ręka i prawe oko – podczas nauki pisania i czytania mogą wystąpić pewne trudności, które jednak można zniwelować większą ilością ćwiczeń. Nigdy jednak nie wolno dziecka „przestawiać”, czyli zmuszać go do pisania czy rysowania prawą ręką jeśli wyraźnie skłania się ku rysowaniu i pisaniu lewą.

Mowa dziecka powinna być zrozumiała nie tylko dla mamy i reszty domowników, ale także dla obcych osób. Jeżeli tak nie jest, a dziecko ma ok. 4 lat warto skonsultować się z logopedą. Wiek 4 lat jest dobrym wiekiem, aby logopeda ocenił mowę dziecka i stwierdził, co jest rozwojowe ( czyli może samoistnie zaniknąć w miarę doskonalenia się aparatu artykulacyjnego i poszerzania doświadczeń językowych ), a nad czym należy popracować. Wszelkie wady wymowy dobrze jest korygować do 6 roku życia, tak, aby w zerówce, czy w pierwszej klasie dziecko nie popełniało błędów w pisaniu – pamiętajmy o tym, że dzieci piszą tak jak mówią i tak jak słyszą. Należy pamiętać, że sprawne komunikowanie się dziecka powoduje, że jest dziecko może frustrować się, reagować agresją lub wycofaniem.

ROZWÓJ MOWY DZIECKA

Mowa dziecka 2,5 - letnich

1. Pojawia się jakość wypowiedzi, zdania krótkie
2. Opowiada o zdarzeniach „tu i teraz”
3. Potrafi mówić i słuchać prowadząc rozmowę
4. Zna ok. 1000 słów
5. Zanim osiągnie 3 r.ż osoby spoza najbliższej rodziny powinny w większości wypadków zrozumieć malucha, który jeszcze myli głoski

Mowa dzieci 3 - letnich

1. Pojawiają się kilkuwyrazowe zdania
2. Nadal pojawia się wiele agramatyzmów
3. "Myśli głośno" mówiąc także do siebie
4. W trudnych wyrazach może opuszczać głoski, zamieniać ich kolejność lub zastępować innymi, np. zupa miodowa, klaktol
5. Prawidłowo wymawia samogłoski ustne : a, o, i, u, e, y oraz nosowe ą, ę
6. Głoski s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż mogą być zastępowane przez ś, ź, ć, dź
7. Głoska r może być zastępowana przez l lub j
8. W tym okresie zaledwie 2,9 % dzieci mówi poprawnie pod względem artykulacyjnym
9. Wymawia prawidłowo wszystkie samogłoski oraz spółgłoski :p, b, m ( pi, bi, mi ), f, w ( fi, wi ), t, d, n, ń, l ( li ), ś, ź, ć, dź, k, g ( ki, gi ) ch, j, ł

Mowa dzieci 4 - letnich

1. Rozumie i wykonuje nasze polecenia, także te, które zawierają przyimki: na, pod, za, obok, itp.. Potrafi mówić o przyszłości i przeszłości
3. Pojawia się zaciekawienie poprawnością językową
4. Wymawia prawidłowo głoski s, z, c, dz ( nie powinny być one wymawiane z językiem między zębami )
5. Głoska r może być jeszcze wymawiana jako l
6. W tym okresie ok. 5% dzieci mówi poprawnie pod względem dźwiękowym

Mowa dzieci 5 - letnich

1. Wypowiedzi są wielozdaniowe, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe
2. Głoski sz, ż, cz, dż oraz r są już wymawiane prawidłowo chociaż w mowie spontanicznej mogą być jeszcze zamieniane odpowiednio na s, z, c, dz oraz l
3. Obserwuje się fakty hiperpoprawności np. głoska r jest wymawiana także tam, gdzie należałoby artykułować głoskę l ( krór, rustro, rew )

Mowa dzieci 6 - letnich

1. Wymowa powinna być prawidłowa pod względem artykulacyjnym
2. Czasami mogą być problemy przy spontanicznym wymawianiu sz, ż, cz, dż oraz r
3. U około 30% dzieci w tym wieku występują zaburzenia i opóźnienia rozwoju mowy

Najczęściej występujące wady wymowy

1.Seplenienie- to nieprawidłowa wymowa głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, s, ź, ć, dź. Najczęściej spotykamy nieprawidłowe realizacje głosek sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jako ś, ź, c, dź lub s, z, c, dz.
2.Seplenienie międzyzębowe. Ta wada wymowy polega na realizowaniu głosek przedniojęzykowo – zębowych (s, z, c, dz) jako przedniojęzykowo – wargowe tzn. z widocznym między wargami czubkiem języka wsuniętym między zęby górne i dolne. Aby uzyskać prawidłową artykulację dziecko musi świadomie kontrolować ułożenie języka. Należy pokazać pożądany układ narządów artykulacyjnych przy użyciu lustra, ale ćwiczenia powinny przebiegać w warunkach zbliżony do naturalnych, a więc bez kontroli wzrokowej. Gdy polecamy dziecku, aby zacisnęło zęby i „nie pozwoliło” językowi wydostać się przed zęby. Zwykle daje to efekt uboczny, dziecko realizuje wszystkie głoski z zaciśniętymi zębami.
Istotne jest także, aby dziecko kontrolowało słuchem prawidłowe i nieprawidłowe realizacje głoski. Posługując się pacynkami, uczymy rozróżniania ( bez kontroli wzrokowej ! ) poprawnie lub niepoprawnie artykułowanych głosek. W tym celu siadamy obok dziecka tak, aby manipulując pacynkami usunąć własną twarz z pola widzenia dziecka.
Pracując z dzieckiem z seplenieniem międzyzębowym rozpoczynamy od głosek szczelinowych (sz, ż) realizowanych w sylabach.
3.Seplenienie boczne- dotyczy zwykle głosek dziąsłowych, może także byś słyszalne, choć mniej wyraźnie, podczas realizowania głosek przedniojęzykowych. Wada ta jest spowodowana tworzeniem się szczeliny między bokami języka a górnymi dziąsłami. Seplenienie boczne jest dość trudne do usunięcia ponieważ nie można się tu odwołać do kontroli wzrokowej. Istotne jest więc wyćwiczenie percepcji słuchowej oraz świadomych odczuć kinestetyczno - ruchowych. W przypadku tworzenia się bocznego poszumu podczas wymowy spółgłosek rozpoczynamy ćwiczenia od głosek zwarto - szczelinowych. Podczas zwarcia bowiem łatwiej kontrolować ułożenie języka. Uzyskawszy prawidłowe realizacje głosek zwarto – szczelinowych, szczelinowe uzyskujemy z ich przedłużenia.
4.Nosowanie otwarte- polega na takim zakłóceniu funkcjonowania podniebienia miękkiego, że podczas realizacji głosek ustnych nie przylega ono do tylnej ściany jamy gardła. Wówczas część powietrza przedostaje się do jamy nosowej i wibrując tam nadaje charakterystyczne, nosowe brzmienie głoskom ustnym. Nosowanie otwarte może być:
·funkcjonalne- spowodowane zaburzeniem działania podniebienia miękkiego
·organiczne- którego przyczyną jest uszkodzenie podniebienia miękkiego i /lub języczka ( najczęściej przy rozszczepach podniebienia ). Wówczas nie jest wadą wymowy, a inną realizacją w odmiennych warunkach fizycznych.

Nosowanie funkcjonalne dotyczy tylko wybrzmiewania samogłosek. Jeśli jest słyszalny komponent nosowy podczas realizacji spółgłosek oznacza to uszkodzenie organiczne.

5.Nosowanie zamknięte- polega na zablokowaniu przejścia powietrza przez jamę nosową, wówczas głoski nosowe brzmią jak ustne. Dzieci z nosowaniem zamkniętym mają charakterystyczny sposób oddychania przesz usta. Szczęka dolna jest zwykle nieco opuszczona w dół, dlatego najczęściej spółgłoski ustne ( głównie dziąsłowe ) także są nieprawidłowo realizowane. Nosowanie zamknięte może być :
· funkcjonalne – występuje wówczas, gdy dziecko przyzwyczaiło się do zamknięcia jamy nosowej np. w wypadku chronicznego kataru. Bardzo często u dzieci alergicznych ( katar sienny ) wykształca się specyficzny sposób realizowania głosek nosowych, które brzmią z różnie nasiloną nosowością. W skrajnych przypadkach nawet bez komponentu nosowego. Przy długotrwałych nieżytach nosa utrwala się sposób wypowiadania jedynie głosek ustnych. Nawet wówczas , gdy dziecko nie ma kataru podniebienie miękkie nie odchyla się na tyle mocno od tylnej ściany jamy gardła, aby powietrze mogło swobodnie przejść przez jamę nosową.
· organiczne – jest trudniejsze do zdiagnozowania. Może być spowodowane skrzywieniem przegrody nosowej lub polipem w nosie. Wówczas nie jest wadą wymowy, a inną realizacją w odmiennych warunkach fizycznych. Konieczne jest wówczas uzyskanie od rodziców informacji na temat snu dziecka jak wtedy przebiega oddychanie. Należy także obserwować w jaki sposób dziecko oddycha podczas zabawy, zwracając uwagę na położenia szczęki dolnej.
6.Wymowa bezdźwięczna- jest szczególną wadą wymowy , bowiem dziecko realizuje zamiast głosek dźwięcznych głoski bezdźwięczne jednakże z systemu języka polskiego. Brak umiejętności rozróżniania słuchem i wypowiadania głosek dźwięcznych zaburza proces komunikacji. Przede wszystkim należy uświadomić dziecku pracę wiązadeł głosowych podczas wymawiania samogłosek. Czynimy to poprzez umieszczenie wnętrza lewej dłoni dziecka na naszej krtani oraz wnętrza prawej dłoni na jego krtani . Korzystając z mechanizmów upodobnienia głosek, będziemy mogli pomóc dziecku w prawidłowym realizowaniu głosek dźwięcznych. W tym celu prosimy o bardzo głośne ( bliskie krzyku ) powtarzanie spółgłosek dźwięcznych realizowanych w otoczeniu samogłosek np. aba, obo, ubu, ebe, yby itd. Tym sposobem wywołujemy spółgłoski dźwięczne najpierw w śródgłosie, korzystając z mechanizmu perseweracji ( powtarzanie działania ) i antycypacji ( przewidywanie działania ). Wypowiadając spółgłoskę dźwięczną obudowaną samogłoskami, wspomagamy świadomą pracę dziecka nad artykulacją dźwięcznej głoski.
7.Wadliwe realizacje głoski r– głoska r jest jedną z najtrudniejszych spółgłosek w systemie języka polskiego. W języku ogólnopolskim głoska r jest dziąsłowa, jednakże przez część Polaków bywa ona realizowana za pomocą języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego ( tzw. R francuskie, uwularne ). Obecnie nie jest to już wada wymowy. W przypadku, gdy dziecko zamiast głoski dziąsłowej lub języczkowej szuka innych realizacji np. poprzez zwarcie krtaniowe, wibrację warg lub policzka, wówczas stwierdzamy wadę wymowy.
8.Nieprawidłowa wymowa głosek k,g- wadliwa wymowa k, g należy do wad artykulacyjnych, które są wynikiem nieprawidłowej pracy języka. Głoski te są wymawiane jak t, d. Zdarza się też ich opuszczanie lub wymawianie ze zwarciem krtaniowym, co przypomina chrząknięcie.
9.Jąkanie- polega na zaburzeniu koordynacji pracy narządów oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, przy czym obserwuje się także wzmożone napięcie mięśni związanych bezpośrednio lub pośrednio z aktem mowy. Napięcia te ( skurcze toniczne – blok ) powstają najczęściej przy głoskach zwartych, np. dziecko nie może płynnie powiedzieć wyrazu „koza”, gdyż wypiera początkowy dźwięk „k” ( k-k- koza ). Natomiast przy skurczach klonicznych ten sam ruch jest powtarzany kilka razy ( powtarzanie sylab ). Na naszym przykładzie : ko - ko - koza.

JAK POMÓC DZIECKU Z NIEPŁYNNOŚCIĄ MOWY

1. Każde dziecko rozwija się w indywidualnym rytmie ( dotyczy to również jego mowy ).
2. Nie zmuszajcie dziecka do mówienia, ale zachęcajcie je, aby z Wami rozmawiało. Zamiast instruować, co ma mówić, pozwólcie mu zdecydować, co chce powiedzieć. 
3. Słuchajcie swojego dziecka tak, aby czuło, że jest przez Was słuchane, że to, co mówi, jest dla nas ważne interesujące. Zachęci je to do mówienia, do rozmowy z Wami o wszystkich swoich problemach.
4. Poświęcajcie swojemu dziecku jak najwięcej czasu, bawcie się z nimi i rozmawiajcie.
5. Nie stosujcie kar wobec swojego dziecka za to, że mówi niepłynnie! Nie zwracajcie uwagi na to, że mówi niepłynnie! Nie strofujcie go.
6. Śpiewajcie razem z nim jak najczęściej. Nieważne, czy dziecko robi to ładnie. Chodzi o to, żeby śpiewało. Niech śpiewa tak, jak potrafi, a także to, co lubi, i kiedy chce. Śpiew to doskonałe ćwiczenie płynnej mowy.
7. Pamiętajcie, że dziecko naśladuje Wasz sposób mówienia, dlatego starajcie się mówić powoli i wyraźnie.
8. Pamiętajcie o zachowaniu stałego rytmu dnia dziecka. Wyeliminujcie, w miarę możliwości, pośpiech i nieoczekiwane zmiany planów. Zapewni to poczucie bezpieczeństwa Waszemu dziecku oraz usunie dodatkowe stresy wywołane nową, zaskakującą dla niego sytuacją.
9. Zapewnijcie dziecku odpowiednią ilość snu i wypoczynku ( relaksu ). Ułatwi mu to wyciszenie swoich emocji i wpłynie bardzo korzystnie na prawidłowy rozwój jego mowy ( płynność mówienia ).
10. Umożliwiajcie dziecku spędzanie jak największej ilości czasu na świeżym powietrzu oraz uprawianie ulubionych sportów. Dzięki aktywnemu wypoczynkowi dziecko rozładuje wewnętrzne napięcia.
11. Starajcie się swoje dziecko dowartościować i wzmacniać poprzez wykorzystywanie każdej najmniejszej okazji do pochwał czy podkreślania jego mocnych stron.
12. Zwracajcie się do dziecka, mówcie powoli i wyraźnie, z uśmiechem i życzliwością. Gdy dziecko mówi, spokojnie je wysłuchajcie, nie ponaglajcie i nie kończcie za niego wypowiedzi.

Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci przedszkolnych

Ćwiczenia słuchowe– stanowią one bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego/ tzw. słuchu mownego/. Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka.

Przykłady dla dzieci młodszych:

„ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.

„ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.

Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.

Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.

Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).

Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.

Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.

Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.

Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.

Przykłady dla dzieci starszych:

Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).

Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.

Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.

Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.

Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.

Wyszukiwanie słów z podaną przez n-la sylabą.

Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.

Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.

Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.

Wydzielanie spółgłoski wygłosowej.

Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.

Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.

Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej

Ćwiczenia oddechowe -poprawiają wydolność oddechową, sprzyjają wydłużaniu fazy wydechowej, co powoduje poprawę jakości mowy. Ćwiczenia prowadzone są najczęściej w formie zabawowej, przy wykorzystaniu różnych środków, np. piórek, piłeczek, wody mydlanej, chrupek, wiatraczków itp. Są także wplatane w opowieści i zabawy ruchowe.

Przykłady:

Wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami.

Dmuchanie na płomień świecy.

Dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek.

Dmuchanie na kulkę z waty, na wiatraczek.

Chłodzenie „ gorącej zupy” – dmuchanie ciągłym strumieniem.

„ Zdmuchiwanie mlecza” – długo, aż spadną wszystkie nasionka.

Chuchanie na zmarznięte ręce.

Naśladowanie lokomotywy – wydmuchiwanie „nadmiaru pary” – ffff, szszsz.

Naśladowanie balonika – wypuszczanie powietrza z jednoczesnym odgłosem „ sssss”.

Nadmuchiwanie balonika.

Naśladowanie syreny – „ eu-eu- eu”, „ au-au-au” – na jednym wydechu.

Wyścigi chrupek – dmuchanie w parach.

Dmuchanie na piórko, aby nie spadło.

Liczenie na jednym wydechu.

Powtarzanie zdań na jednym wydechu – najpierw krótkich, potem coraz dłuższych.

Powtarzanie zdań szeptem.

Naśladowanie śmiechu różnych osób:

- staruszki: che- che- che

- kobiety – wesołe cha- cha- cha

- mężczyzny – rubaszne ho- ho- ho

- dziewczynki – piskliwe, chichotliwe chi- chi- chi.

Ćwiczenia motoryki narządów artykulacyjnych– u większości dzieci z wadą wymowy występuje obniżona sprawność narządów artykulacyjnych / języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego/.. Czasem przyczyną wady wymowy są nieprawidłowości w budowie anatomicznej narządów mowy, np. zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, przerośnięty język, zbyt duża masa języka, rozszczep wargi itp. Przyczyną bywają także, szczególnie u dzieci młodszych, nieprawidłowe nawyki związane z połykaniem lub oddychaniem. Konieczne są w tych wszystkich wypadkach ćwiczenia motoryki narządów mowy oraz ćwiczenia prawidłowego połykania. Optymalną sytuacją byłoby, gdyby ćwiczenia prowadzone były według zaleceń logopedy.

Ćwiczenia logopedyczne początkowo powinny być wykonywane przy kontroli wzrokowej – przed lustrem, stopniowo przechodząc do ćwiczeń bez kontroli wzroku. Większość ćwiczeń wymaga wielokrotnego powtarzania, więc konieczne jest stosowanie metod zabawowych podczas ćwiczeń.

Ćwiczenia warg:

Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.

Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.

Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.

Naprzemienne wymawianie „ i – u”.

Cmokanie.

Parskanie / wprawianie warg w drganie/.

Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie).

Dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.

Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e,  u-a-i-o-e-y, o-a-y-i-u, e-y-i-o-a-u, u-i-y-a-o.

Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp.

Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.

Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.

Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.

Ćwiczenia języka:

„Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.

Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.

Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.

Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.

Kląskanie językiem.

Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.

Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust.

Rurka – wargi ściągnięte  i zaokrąglone unoszą boki języka.

Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i „grota”.

Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.

Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:

Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.

Płukanie gardła ciepłą wodą.

„Chrapanie” na wdechu i wydechu.

Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.

Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…

Wypowiadanie sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.

Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.

Ćwiczenia policzków:

Nadymanie policzków – „ gruby miś”.

Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.

Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza.

Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.

Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

Ćwiczenia prawidłowego połykania -wyrobienie nawyku połykania z językiem ułożonym na wałku dziąsłowym/:

Unoszenie języka na wałek dziąsłowy za górnymi zębami przy otwartych a następnie zamkniętych ustach.

Lizanie czubkiem języka wałka dziąsłowego.

Trzymanie czubkiem języka cukierka tik-tak przy wałku dziąsłowym, jednoczesne połykanie śliny.

Ćwiczenie jak wyżej z kawałeczkiem czekolady przyklejonym do wałka dziąsłowego.